جهانی شدن عبارت است از فرایند فشردگی فزاینده فضا و زمان که بواسطه آن مردم دنیا کمابیش و بصورتی نسبتا آگاهانه در جامعه جهانی واحد ادغام میشوند . به بیان دیگر جهانی شدن فرایندی است که در جریان آن فرد و جامعه در گستره ای جهانی با یکدیگر پیوند میخورند . فن آوریها و امکانات ارتباطی که روز به روز دامنه آنها گسترده تر میشود تاثیر زیادی در شتاب گرفتن این فرایند دارند . جهانی شدن در سه حوزه زیر نمود یافته است : جهانی شدن اقتصاد – جهانی شدن فرهنگ – جهانی شدن سیاست .
1- جهانی شدن اقتصاد : که عبارت است از رشد وابستگی متقابل کشورها در سراسر جهان ازطریق افزایش حجم و تنوع مبادلات کالا و خدمات و جریان سرمایه در ماورای مرزها و همچنین از طریق پخش گسترده تر و وسیع تکنولوژی .
معمولا جهانی شدن را به به جهانی شدن تولید ، توزیع و اعتبار یا تبدیل شدن جهان به بازاری برای تجارت ، تولید و فروش و سرمایه گذاریست .امروزه کارگزاران و نهادهای بسیاری درگیر فعالیتهای فراملی هستند ونفوذ پذیری مرزهای ملی را بسیار افزایش داده اند . در هم تنیدگی و وابستگی متقابل اقتصادی به حدی رسیده که امکان چندانی برای سیاستهای انزواگرایانه باقی نمانده است . کشورهایی که سعی دارند با اختراع چیزهای عجیبی مانند اقتصاد مقاومتی از این فرایند برکنار باشند از رشد و پیشرفت روز افزون جهان ، خود را کنار نگه داشته و در حق مردم خود ظلم میکنند .
2 – جهانی شدن فرهنگ :
جهانی شدن فرهنگی را میتوان در برگیرنده فرهنگها و عواملی دانست که هرگونه محدودیت در عرصه فرهنگ را تعدیل میکند یا از میان برمیدارد .به بیان دیگر جهانی شدن فرهنگی عبارت است از شکل گیری و گسترش فرهنگی خاص در عرصه جهانی .این فرایند موجی از همگونگی فرهنگی را پدید می آورد . این فرایند در عین حال به دلیل رشد بی سابقه دستگاههای ارتباطی ، نوعی خاص گرایی فرهنگی در سطح فرو ملی راهم میتواند پدید آورد و باعث خود نمایی فرهنگهای خاصی در سطح محدود شود که در گذشته به دلیل رشد بیش از حد دولتهای ملی سرکوب شده بودند .
3 – جهانی شدن سیاست :
جهانی شدن سیاسی را باید فرایندی دانست که بواسطه آن امر اجتماعی بیش از پیش از حصار تنگ دولت – ملت رها میشود و انسانها در چارچوب جامعه ای گسترده تر زندگی اجتماعی را از سر میگیرند . اگر چه این موضوع هنوز کم رنگ است اما رو به گسترش میباشد .
اما جهانی شدن نیاز به ابزارهایی دارد:
ابزارهای جهانی شدن اقتصاد عبارتند از : 1- تجارت بین الملل . 2- تولید بین المللی . 3 – سرمایه گذاری خارجی 4- انتشار تکنولوژی .
دراین قسمت به تجارت بین الملل وتولید بین المللی خواهیم پرداخت .
1- تجارت بین المللی:
یکی از مهمترین نیروهای ادغام کننده اقتصاد جهانی تجارت فرامرزیست .فشار بر فرایند ادغام جهانی طی سه دهه گذشته بوسیله توسعه تکنولوژی ، تغییر در ساختار بازارها و ظهور شرکتهای فراملیتی یا چند ملیتی زیاد شده است که بخشی از آن خود نتیجه افزایش تجارت در جهان است . ادغام اقتصادی در دو سطح خرد و کلان بوده است . در سطح خرد ، میزان ادغام بیشتر شده زیرا شرکتها در ماورای مرزها گسترش یافته اند و یا این شرکتها از طریق سرمایه گذاری مشترک وهمکاری با شرکتهای محلی فعالیت شرکتهای مستقل را مرتبط نموده اند .در سطح کلان ادغام اقتصادی جهانی از طریق کاهش موانع تجاری و جریان آزاد تر کالا و خدمات وعوامل تولید محقق شده است . جالب است که رشد تجارت در دو دهه گذشته بسیار بیشتر از رشد تولید در جهان بوده است که دلیل آن توسعه صنعت جدیدی بنام صادرات مجدد بوده است .
2- سرمایه گذاری خارجی :
امروزه بسیاری از کشورهای جهان به دلیل عدم تکافوی منابع داخلی تمایل شدیدی به جذب سرمایه گذاری خارجی پیدا کرده اند . از سوی دیگر شرکتهای فراملیتی جهت ارتقای رقابت پذیری و کسب سود بیشتر متمایل به سرمایه گذاری در مناطق مستعد و مزیت دار شده اند . سرمایه گذاری خارجی به دو شکل وجود دارد :
الف- سرمایه گذاری پرتفوی خارجی ( : (FPI
که عبارت از خرید اوراق قرضه و سهام شرکتها در معاملات بورس است . در این حالت سرمایه گذار خارجی در اداره واحد تولیدی نقش مستقیمی نداشته و مسوولیت مالی نیز متوجه وی نمیباشد .این نوع سرمایه گذاری میتواند بسیار فرار باشد زیرا به محض بروز بحران سیاسی یا اقتصادی در کشور مزبور سهامداران بسرعت سرمایه های خود را بیرون میکشند .نمونه آن بحران شرق آسیا در دهه 90 بود که از تایلند شروع شد و بسرعت به کشورهای دیگر منطقه سرایت کرد .
ب- سرمایه گذاری مستقیم خارجی ( FDI) :
سرمایه گذاری مستقیم خارجی عبارت است از سرمایه گذاریی که متضمن مناسبات بلند مدت بوده و منعکس کننده کنترل و نفع مستمر شخصیت حقیقی یا حقوقی مقیم یک کشور در شرکتی واقع در خارج موطن سرمایه گذار باشد . این نوع سرمایه گذاری پایدار است و چندان فرار نمیباشد . به عبارت دیگر هنگام بروز رکود در کشور میزبان این نوع سرمایه گذاریها نتنها از کشور میزبان خارج نمیشود بلکه در صورت فعالیت مطلوب میتواند آن کشور را در خروج از بحران یا رکود یاری نماید .
3 – تولید بین المللی :
یکی دیگر از موتورهای رشد جهانی شدن ، تولید بین المللیست . که به مفهوم تولید قطعات کالاها یا خدمات در کشورهای مختلف بر اساس مزیت نسبی و با کمترین هزینه است . توزیع فرایند تولید در کشورهای متقابل بر اساس مزیت نسبی باعث ادغام بیشتر اقتصادهای جهانی شده است .
علت توجه شرکتهای بزرگ به این موضوع را باید در بحران اقتصادی دهه 1970 در غرب جستجو کنیم که ناشی از شرایط امریکا بعد از جنگ ویتنام و رشد بیش از حد مخارج دولتهای رفاهی در دهه 1960 بود . دولتهای رفاهی باعث بالا رفتن مخارج نیروی کار شده بودند وهمین امر، شرکتهای غربی را وادار نمود جهت استفاده از نیروی کار ارزان به کشورهای جهان سوم توجه کنند .
تولید بین المللی موقعیتهای جدیدی برای اشتغال در کشورهای جهان سوم پدید آورده و مورد علاقه کشورهایی با نرخ بیکاری بالاست . تجربه برخی کشورهای امریکای لاتین مانند مکزیک و برزیل و همچنین کشورهای شرق آسیا نشان داده که سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تولید بین المللی باعث افزایش درآمد ناخالص داخلی و بالا رفتن سطح در آمد و رفاه شده است . میتوان گفت که متاسفانه سهم ایران از تولید بین المللی ظرف سالهای گذشته نزدیک به صفر بوده است .
4 – توسعه تکنولوژی :
طی دو دهه گذشته رشد و انتشار تکنولوژیهای جدید عامل مهمی در ادغام بازارها و فرایند جهانی شدن بوده است . در واقع تکنولوژی عامل محرک ایجاد بازارهای جهانی بوده است . تکنولوژی جدید به کمپانیها اجازه داده تولید خود را ارتقا ببخشند و هزینه خود را کاهش دهند . نتیجه رشد سریع تکنولوژی الکترونیک ، بیو تکنولوژی و مواد به عنوان نمونه باعث شده که تولید و خدمات جدیدی شکل بگیرند که در گذشته امکان آنها وجود نداشته است .
پخش یا انتشار تکنولوژی فرایند بسیار مهمی در ارتقای رقابت پذیری است که موضوع رقابت پذیری خود یک بحث مهم و مفصل در اقتصادهای نوین است . کشورهای شرق آسیا توانسته اند به ترکیب موثری از همکاری بخشهای عمومی و خصوصی در ارتقای تکنولوژی در منابع دست یابند . بنگاهها در این مناطق بصورت فعال اداره پخش تکنولوژی را برعهده دارند . آنها این کار را از طریق جذب تکنولوژی از شرکتهای چند ملیتی و انتشار تدریجی آن انجام میدهند . دانش مدیریت نوین هم که بسیار حیاتی و استراتژیک است از طریق همین شرکتها منتشر میشود . کسانی که چند سالی در یک بنگاه متعلق در یک شرکت چند ملیتی کار میکنند پس از مدتی با فراگیری این دانش ممکن است در شرکت دیگری کار کنند و آن را مورد استفاده قرار دهند .
متاسفانه ما در ایران فاقد چنین مکانیزمی جهت انتشار تکنولوژی هستیم .
Https://telegram.me/andishehroshanma